Yalnızız zıtlıklar arasında geçen ve bu çatışmalarla varolan bir kitap.
Yazar bu zıtlıkları karşılıklı diyaloglarla okura ulaştırıyor. Ana karakterlerin hepsi belli bir dünya görüşünü, belli bir ideolojiyi savunmakta. Yazarın karakterlere yüklediği şüphecilik, vurdumduymazlık, hayalperestlik gibi özellikler usta bir şekilde işlenmiş.
Kitap eski baskılarda ilk olarak Prolog bölümüyle başlıyor. Daha sonraki yeni baskılarında bu bölüm Peyami Safa'nın isteğiyle çıkartılmış. Bu bölümde Samim karakterinin yaşadığı bir kesite tanık oluyoruz ve Simeranya ile ilk kez burada tanışıyoruz. Simeranya bir ülke ve bir ütopya. Samim karakterinin ütopyası olan bu ülkenin diğer ütopyalardan pek bir farkı yok. Her ne kadar ütopyalar kelime anlamı olarak gerçekleşmesi mümkün olmayan, ideal bir şekil olsa da bence imkansız değil. "Simerenya bir ihtimaldi ve çok güzeldi". Samim ise şöyle tanıtıyor Simeranya'sını :
-Seni sevmek istedim bir an için. Böyle bir his gelip geçti. Geçmedi daha. Fakat geçer. Böyle hayallerim var benim; simeranyam var.
- Kim o? Sevgilin mi?
-Hayır, sevgilim başka. O bir memleket, simerenya, dünyada olmayan bir yer. Benim icadım. Sıkıldım mı, kendimi oraya atarım.
-Ne hoşsun. Beni de götür oraya.
-Simerenya’da yalan yoktur.
-Kadın yok mu?
-İnsanlar gölgelerdir. Konuşmadan anlaşırlar. Birbirlerinden hiçbir şey saklamazlar. Seni görür görmez bir Simeranya kadınına benzettim. Elbisenin içinde yalnız ruhun var. Yüzün bir örümcek ağı. Gözlerinde sen dolusun. Gurur ve yalan yok. Seni sevmek istiyorum. Bu bir hayal. Simeranya gibi sen de yoksun, yaratıyorum seni ben, kendi arzuma göre, ismini sakın söyleme bana.
Birbirimizi bir daha görmeyeceğiz."
Prolog bölümünden sonra asıl olay Meral ile başlıyor ve onun güdümündeki yalanlarla devam ediyor. Yine Meral ile sona eriyor.
Kitabın kendisinde olduğu gibi, zıtlıklara yaşayan bir karakter Meral. Peyami Safa, Tanzimatla başlayan yenileşmeyi ve bu yenileşmenin ortaya çıkardığı Batı hayranlığını Meral üzerinde çok güzel bir şekilde yansıtmış.
Henüz 22 yaşında bir genç kız olan Meral iki farklı kişilik içinde. Bir tarafta Paris'e düşkün, oraya gitmeye can atan birisiyken diğer tarafta Samim 'le olan ilişkisini yürütmeye çalışıyor. Her ne kadar denese de Paris aşkı ağır basmakta. Günümüzle bir eşleştirme yapacak olsak, Meral için; popüler kültüre hayran olan, Zaz dinleyen, herhangi bir siyasi görüşü olmayan, milli takımı tutan, "ya bak bunlar amerika'nın oyunları tamam mı!?" diyen, adeta bir sanatçıymışcasına yaptığı photosoplu fotoğraflarını Tumblr 'a yükleyen bir Tumblr kızı diyebiliriz.
Roman kendi içerisinde aynı evde yaşayan üç kardeş Samim, Besim, Mefharet ve kızı Selmin ile Meral, ağabeyi Ferhad babaları Nail Bey ve diğer yardımcı karakterler arasında geçiyor.
Her şeyin, karakterlerin, kişilerin ve olayların zıttı ile varolduğu bu romonda Samim ve Besim karakteri ile Selmin ve Meral karakteri ve diğerleri arasında karşıtlıklar mevcut.
Peyami Safa, bu romanda kendini Samim karakteriyle özdeştirmiştir. Düşüncelerini ruhsal sıkıntılar ile temellendirir. Çatışmaların ve olumsuzlukların ruhsal sıkıntılardan kaynaklandığını savunur. Buna yönelik düşüncelerini de Simeranya'da toplar. Şüphecidir ve dikkatlidir.Kitap boyunca olaylara hayran olunacak derecede tespitler yapar ve açıklamalarıyla yön verir. Mesela Meral'de iki farklı kişilik tespit etmesi, (ki bu da romanın özelliğidir. Roman zıtlıklar romanıdır.) Meral'i büyük bir ustalıkla açıklaması vesaire..
Samim Meral'i ve Paris hayranlığını şöyle açıklar:
Paris’e karşı zaafı malûm. Cazibenin konservatuardan ibaret olmadığı da muhakkak. Paris güzel bir dekor, bir masal şehri ve şans merkezi. Paris veya başka bir yer. “İkinci”yi gıdıklayan daha derin arzular var. Onların hepsini cinsiyete toptan bağlamak doğru değil. Zihnime bir vuzuh ziyafeti çekmek için, bazı inceliklerin feda edilmesi pahasına, bu arzuları saymaya çalışayım:
“1. Bütün şanları denemek imkânı veren bir hürriyete kavuşmak arzusu,
“2. Kendi kendisinin tam ölçüsünü bulma arzusu,
“3. Kendi kendisini değiştirme arzusu,
“4. Muhitini değiştirme arzusu,
“5. İnsan temaslarını zenginleştirmek arzusu,
“6. Tecrübelerini zenginleştirmek arzusu (Hâdise olarak),
“7. Kireçlenmiş itayatları kırıp yeninin meçhulüne yönelen ruhta yaratıcı hamlelere serbest zemin hazırlamak arzusu,
“8. En son haddinde iyi giyinip güzelliğinin âzamisini kendi kendinin hayranlığına arzetmek arzusu (narsisizm).
“9. Başkalarının hayranlığını son haddine vardırmak arzusu,
“10. Kendi nefsine karşı bir şahsiyet ve irade zaferi kazanıp aşağılık duygusundan kurtulmak arzusu,
“11. Bu zaferi başkalarına da göstermek arzusu,
“12. Aşka ve benden gelen tesirlere isyan ve mukavemet imkânlarını çoğaltan yeni alâka ve cazibe merkezleri bulmak arzusu,
“13. Bu uzaklaşmanın bende uyandıracağı ıstıraptan heyecan ve acı duymak arzusu,
“14. Aynı zamanda benim ıstırabımdan keyif duymak arzusu(Sadizm),
“15. Benimle mücadelesinde sırf mücadele zevki duymak arzusu,
“16. Kendi nefsiyle mücadelesinde sırf mücadele zevki duymak arzusu.
“Şimdilik hatırıma gelenler, bunlar. İkinci Meral’in birinciye karşı sık sık yaptığı ruh baskınlarında bu arzuların bazıları hâkim. “
Bu şekildeki enfes tespit ve açıklamarla, zıtlık ve çarpışmalarla süregelen Yalnızız, sadece anlattığı olaydan ibaret bir kitap değil. Herkesin kendisi hakkında bir şeyler çıkarabileceği, bir şeyler görebileceği bir kitap. Okuyanı hapseden olay örgüsünden ziyade, yazarın karakterler üzerinden verdikleri ve anlatmak istedikleri...
İşte romanda dikkat çeken parçalar:
- "En usta ağızlarda bile yalan uzun bir nefesten mahrumdur."
- "Aşıklara haber vermek isterim. kalbin bütün meseleleri yalnız kalbde halledilir. cunku bır hıssın hakkından ancak baska bir hıs gelir. umitsiz bir askın panzehırı nefrettır. fıkırler ancak bu mukavemet hıslerını yaratan tahrık ve telkın unsurlarıdır."
- "Tecrübeden sonraki idrak evvelkinden çok daha pahalıdır."
- "Hayat da böyledir, Mefharet, hayat da böyledir. Çaresizlik ve tehlike anları vardır ki, o zaman çırpınmaya ve haykırmaya gelmez. Batar insan ve boğulur. Marifet o anları geçirmektir. Sonrası gittikçe kolaylaşır. Kadere teslim olmak lâzımdır o anlarda. Menfi, miskin, âciz bir tevekkül değildir bu. Anlıyor musun? İsyanın tekniğidir. Yani sabırdır. Müspet, enerjik, hedefli, iyimser bir sabır..Dikkat et sözüme, Bu dünyada ölümden başka hemen her şeyin bir çaresi vardır. Mesele diye karşımıza çıkan zorlukların çoğunu kendi ruhumuzun içinde halledebiliriz. Ben sana dün Aydın için ne dedim? Bak. Mükâfatını ne çabuk gördün. Şimdi aynı şeyi söylüyorum. Kabul et ki aç adam Selmin macerası doğrudur. Onu ruhunun hazmetmesi senin elinde. His bulantıların derhal geçer. Düşün ki yalnız da değilsin. Biz senin yanındayız ve derece farkıyle aynı his anlarını yaşıyoruz. İsyanın en faydasız olduğu bir vaka önündeyiz. Hiç bir haykırış Selmin'in talihini değiştiremez. Olan olmuştur. Fakat ben sana bir şey daha söyleyeyim:. Hâdisenin mutlaka bir başka ve bir meçhul tarafı daha vardır ki, Selmin'in göründüğü kadar iğrenç olmadığını sana günün birinde kabulettirecektir. Bunu görmek içinde sabır lâzım."
- "Meral senin Meral'in değil. Onun sahicisi senin hayalinin yanında sahte görünüyor sana. Yalancı senin hayalindir. En büyük yalanı sen kendi kendine söylüyorsun. Kendi hayaline kendini kandırmaya çalışıyorsun. Böyle bir Meral yok. Asıl Meral'in küçük realitesi seni bir saniye düşündürmeğe bile değmez. Sen onu bırak da benimle hesaplaş. Kendi ölçünü bu kadar nasıl şaşırabiliyorsun? Bana tanıdıkların ve tanıyabileceklerinin arasında en liyakatlisinin Meral olduğunu söyleyebilir misin?"
- "İnsan ya geleneklere karşı koyup açık ve cesur yaşamalı, yahut da, inandığı bazı kıymetler varsa, onlar için fedakârlık yapmalı. En çirkin şey ikisine birden sahip çıkan mürailiktir.(İkiyüzlülük)"
- "— Vallahi ağabey, sana açık söyleyeyim, bak. Yakıştırmıyorum. Saçma bir şey bu. Plâtonik aşk bana, aç bir adamın önündeki piliç kızartmasına şiir söyleyip açlıkta ısrar etmesine benziyor. Al yahu kendi payını tabağına ve afiyetle ye. Başkaları da yerler. Sen ne yemek, ne de yedirmek istiyorsun. Soğuyor be piliç Kadını başka türlü anlamıyorum. Ne konuşulur bu mahlûklarla, prens hazretleri? Bir şey öğrenmek ve başkalarına satmak için ağzının içine bakarlar, başkalarından öğrendiklerini de sana satarlar. Bütün dünya tarihinde orijinal bir fikir söylemiş tek kadın tanıyor musun? Alman romantizmi olmasaydı, Mademe de Stael olmazdı. Misalleri sen daha iyi bilirsin. Anima ve Animus hikâyesi."
- "İnsanın içi rahat olmazsa hayatın zevki yoktur. Üç beş dakikalık geçici keyif, günlerce fitil fitil burnundan gelir insanın. Bunları vasiyetim gibi dinle.Vasiyet, nasihat değil. Üç beş kuruşumuz var. Ben ölürsem hepsi kül olur gider. Erkeklere filân güvenme. Güzelce bir kızsın sen. Sonun fena olur. Gözüm açık gitmeyeyim. Bana söz ver. Kendini toparlayacaksın."
- ""Fakat... Mazur görünüz, ben bu kızı seviyorum, ve hâlâ tarihteki aşkların büyük ölçüsü ve unutulmazlığıyla seviyorum. Siz bunu anlamazsınız."
- "Peki fakat. Olsun. İnsan meçhulün kahramanıdır. Muhakkak ki kaybeden ben değilim. O aptal, aptal, büyük bir kalb ve ömründe asla bulamayacağı büyük bir aşk sığınağı kaybediyor. Paris'e mi? Fakat ben seni götürecektim, biliyorsun. Sonra çok iyi biliyorsun ki, ben seni tercihlerinde serbest bıraktım. Bana habervermen şartıyle. Bütün projelerini bana bildirmelisin ki rekabeti kabul veya mücadeleyi terkedeyim. Arkamdan bıçaklanmaya gelemem. Yarın sabah telefon. Kararım değişmemiştir. İçimin içi, şuurumun altı filân,sıfır. Ehemmiyeti yok. Yirminci asır bunu mübalâğa ediyor. Gayri şuur ruhun uşak dairesidir. Bodrum katı. Kendi derinliklerine inmesini bilen insan için orada dadisiplin kurmak mümkün. Bu kadar. Fazla düşünemiyorum. Başımın içi uyku dolu.Yatmalıyım. Yattı ve ışığı söndürdü. Zihninden Meral'e ait bütün fikirleri kovmak için, Ziraat Bankasından gelen mektuba verilen cevap hakkında idare meclisinin mütalâası ne olmak lâzım geldiğini düşündü."
"İkincilerimize hâkim olduğumuz nispette insanız" diyecek. Ne kadar çok tekrarlamıştır bunu bana. Ve şöyle bir şeyler de söylemiştir: "Hepimizin ruhumuzda en az bir katil, birkaç hırsız, bir sürü yalancı, iftiracı ve sayısız can, mal, ırz düşmanı var. Bunları hapsediyoruz. Yoksa kim adam öldürmez, çalmaz, iftira atmaz, ev bark yıkmaz? Ve şimdi de ilâve edecek: "Niçin ben sana. Meral, sevgilinin içimizdeki hayalininde bir realite olduğunu yazdım? Niçin seni ben hakikatin içinde sever gibi oldum? Onun zaferini bekliyordum. Karşıma senin birincini teslim alan ikincin çıktı. İğrendim ve kaçtım."
Meral büzüldü. Ne cevap verecek?
"Fakat Samim... Zaman zaman öyle... Sen niçin benim bir ânımı ebedilik boyunca donduruyorsun?" O da soracak bana: "Zaman zaman... Öyleyse niçin bütün insanlar,, mahpus imkânlarını zaman zaman salıvererek, zaman zaman katil, zaman zaman hırsız, zaman zaman dolandırıcı olmuyorlar? Aptallıklarına doymasınlar mı?" Samimle münakaşa edilmez. Onu yalnız ummadığı bir büyüklük ölçüsü şaşırtır. Hakkın var. Ben birincim pahasına da olsa ikincimi öldürmeliyim, değil mi Samim?
— Ben sana böyle bir telkinde bulunamam, Meral. Çünkü artık sen benim için
yoksun. Var olabilmen için, belki tamamiyle ve kendi kendin için de yok olman lâzım. Bunu bilmem.
— Fakat ben anlıyorum, Samim. Işte yine boğuluyorum şimdi. Bütün ağırlığım yine üstüme çöktü ve beni eziyor, içimde bir hamle doğuyorfakat. Kapıyı açıp çıkamadım, ikincimin hürriyetine kavuşamadım, fakat şimdi şu pencereyi açabilirim, kendimi üçüncü kattan aşağı atıp birincimin hürriyetine kavuşabilirim.
Meral pencereye baktı ve gururuyla bir anda gözleri büyüdü. Nedir hepsi, topu topu? Birkaç adım, bir el hareketi, boşluğa doğru bir fırlayış, yere bir çarpış... Hepsi on beş, yirmi saniye.
Birdenbire vücudu gerildi.
Doğrulup oturdu. Bazan insan yokolduğu zaman mı var olur? Ondan evvel, bir
kâğıdın üstüne iki satır:
"İntihar ediyorum. Kendi kendimden nefretimin sardığı bir dünyada yalnızım." Başka hiç bir şey istemez. Kendi — kendimden — nefretimin — sardığı — bir — dünyada — yalnızım. "Sardığı fena. Kendi kendimden nefretimin çevrelediği. Hayır. "Kendi kendimden nefretimin çevrelediği ve çirkinleştirdiği bir dünyada. Kendi kendimden nefretimin çerçevelediği ve çirkinleştirdiği bir dünyada.
Evet, galiba daha iyi bu.
Kendi kendimden nefretimin çerçevelediği ve
çirkinleştirdiği bir dünyada yalnızım." - Meral
Selametle..
.jpg)
